भारतातील आर्किटेक्ट्ससाठी समर्पित करिअर इकोसिस्टमची गरज का आहे

लेखक: आर्किटेक्ट मिलिंद सुरवे | संचालक, अल्टरनेट अँगल | सह-संस्थापक, अल्टरनेट अँगल अकॅडमी | सह-संस्थापक, WOARCHITECT प्लॅटफॉर्म
आर्किटेक्चर ही केवळ रचना किंवा डिझाइनची जोड नसून ती सर्जनशीलता, स्थानिक संदर्भ आणि बांधलेल्या पर्यावरणाविषयी असलेल्या वचनबद्धतेचे प्रतीक आहे. तरीही, आपल्या शहरांना, कॅंपसना आणि समाजांना आकार देणाऱ्या आर्किटेक्ट्सच्या महत्त्वपूर्ण भूमिकेच्या विरोधात, भारतात अद्याप एक सुसंगत व सर्वसमावेशक करिअर इकोसिस्टम अस्तित्वात नाही जी त्यांच्या व्यावसायिक प्रवासाच्या प्रत्येक टप्प्यावर त्यांना आधार देईल — विद्यार्थी ते मार्गदर्शक होईपर्यंत.
एक आर्किटेक्ट आणि प्लॅनर म्हणून, ज्यांनी अमेरिकेपासून ते ग्रामीण भारतापर्यंत काम केले आहे आणि अल्टरनेट अँगल अकॅडमी व WOARCHITECT प्लॅटफॉर्मद्वारे शिक्षण व मार्गदर्शनाच्या क्षेत्रात सक्रिय सहभाग घेतला आहे, मला तुटलेल्या काँक्रीटमध्येच नव्हे, तर तुटलेल्या करिअर्समध्येही दरी जाणवते. आता वेळ आली आहे की आपण आर्किटेक्चरला एकसंध किंवा एकमितीय दृष्टिकोनातून न पाहता, ती एक गतिशील, विकसित होणारी आणि विविधतेने समृद्ध होणारी व्यावसायिक वाटचाल म्हणून ओळखावी, आणि त्यासाठी एक सुस्पष्ट इकोसिस्टम उभारावी.
शिक्षण आणि नोकरीच्या प्रत्यक्षतेतील अंतर
दरवर्षी हजारो तरुण आर्किटेक्चर पदवीधर भारतात शिक्षण पूर्ण करून बाहेर पडतात, पण प्रत्यक्ष कामाच्या जगात त्यांची तयारी अपुरी असते. त्यांना अंशतः जोडलेली, संधींचा अभाव असलेली आणि मार्गदर्शनाविना अस्थिर अशी प्रणाली भेटते — जिथे प्रशिक्षित इंटर्नशिप्स, स्पष्ट करिअर मार्गदर्शन आणि अनुभवी मार्गदर्शकांचा अभाव असतो. विद्यापीठ शिक्षण उद्योगाशी सहसा जोडलेले नसते, आणि सिद्धांत व प्रत्यक्ष अनुभव यामधील पूल अद्याप ठोस नाही.
आपल्याला हवे आहे एक अखंड प्रवाह — जिथे शिक्षण आणि नोकरी यामध्ये निर्बंध नसेल, आणि जो केवळ प्रशिक्षणच न करता, विद्यार्थ्यांना रोजगार, उद्योजकता किंवा संशोधनाच्या दिशेने प्रभावीपणे नेईल.
मधल्या टप्प्याची कमतरता: आर्किटेक्चरमधील मध्यम कारकिर्दीतील संकट
इंजिनिअरिंग, वैद्यकीय किंवा कायदा यांसारख्या क्षेत्रांप्रमाणे आर्किटेक्चरमध्ये भारतात प्रस्थापित कारकिर्दीच्या टप्प्यांची रचना नाही. अनेक आर्किटेक्ट्स १०–१५ वर्षांच्या अनुभवानंतर एका वळणावर उभे राहतात — त्यांनी निवडलेल्या क्षेत्राविषयी शंका, कौशल्य वृद्धीबाबत अडचणी किंवा थकवा जाणवतो, व त्यामुळे अनेकजण क्षेत्र सोडण्याचा विचार करतात.
एक समर्पित इकोसिस्टम अशा व्यावसायिकांना प्रकल्प व्यवस्थापन, शाश्वतता, BIM तंत्रज्ञान, शहरी धोरण आदी क्षेत्रांत कौशल्य विकसित करायला, मार्गदर्शन मिळवायला आणि वैकल्पिक वाटा उघडायला मदत करू शकते. यामुळे आर्किटेक्ट्सची व्यावसायिक किंमत वाढेल आणि ते अधिक काळ सुसंगत राहतील.
उद्योजकता व सहकार्य: आर्किटेक्चरच्या व्यवसायिक बाजूचे उगमस्थान
आर्किटेक्ट्स समस्या सोडवण्यास शिकलेले असतात, पण व्यवसाय कसा चालवायचा हे शिकवले जात नाही. ग्राहक मिळवणे, निविदा प्रक्रिया, कायदेशीर बाबी, भागीदारी — या सगळ्याच गोष्टी अनेक आर्किटेक्चरल फर्म्स भारतात अनुभवावर आधारित करतात, नियोजनावर नाही.
एक अशा प्रकारचा प्लॅटफॉर्म उभारून जिथे नेटवर्किंग, ज्ञानवाटप आणि उद्योजकीय कौशल्य वृद्धीला प्रोत्साहन दिले जाईल, आपण आर्किटेक्ट्सना केवळ काम करणाऱ्यांपासून ते नेतृत्व करणाऱ्यांपर्यंत विकसित करू शकतो. अशा इकोसिस्टममुळे सहकार्यावर आधारित मॉडेल्स, आंतरशाखीय भागीदाऱ्या आणि नाविन्यपूर्ण विचार करणाऱ्या फर्म्स जन्म घेतील, ज्या केवळ टिकणारच नाहीत, तर वाढतील.
कृतीसाठी साद: इकोसिस्टम एकत्र उभारूया
WOARCHITECT या प्लॅटफॉर्मद्वारे आम्ही या बदलाची बीजे पेरायला सुरुवात केली आहे — करिअर मार्गदर्शन, ई-लर्निंग प्रोग्राम्स, नोकरी आणि शिक्षण संधी, आणि एक सक्रिय व्यावसायिक नेटवर्क निर्माण करून. पण ही चळवळ एकटी आमची नाही. या क्षेत्राचा पुनरुत्थान करण्यासाठी शिक्षण संस्था, उद्योग, शासन आणि व्यावसायिक संस्था यांच्या सामूहिक सहभागाची गरज आहे.
चला अशा भविष्याची कल्पना करूया जिथे प्रत्येक आर्किटेक्ट — तो मेट्रो शहरातून असो किंवा लहान गावातून — मोठं स्वप्न पाहू शकेल आणि ती साकार करण्यासाठी योग्य साधने, मार्गदर्शक व संधी प्राप्त करू शकेल. चला अशा फ्रेमवर्कची रचना करूया जी केवळ डिझाईन उत्कृष्टतेला नव्हे, तर करिअर उत्कृष्टतेलाही समान महत्त्व देईल. चला एक चांगला व्यवसाय घडवूया.
WOARCHITECT Career Conclave 2025 च्या तयारीच्या पार्श्वभूमीवर, मी तुमचं – तरुण आर्किटेक्ट्स, वरिष्ठ आर्किटेक्ट्स, शिक्षक, नियोक्ते, धोरणकर्ते – स्वागत करतो की या संवादात सामील व्हा आणि भारतातील आर्किटेक्चर व्यवसायाचं भविष्य घडवण्यात आपला वाटा उचला.
शहरं उभारणं पुरेसं नाही. चला करिअर्सही उभारूया.

Alternate Angle Academy ही शैक्षणिक संस्था शैक्षणिक आणि व्यावसायिक वास्तवामधील अंतर कमी करण्यासाठी कार्यरत आहे. विविध प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम, कार्यशाळा, व्याख्यानमालिका आणि खास डिझाइन केलेले प्रशिक्षण कार्यक्रम हे सर्व अभ्यासक आणि आर्किटेक्ट्सच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांसाठी सादर केले जातात. सध्या, ही अकॅडमी तरुण आर्किटेक्ट्सना अद्ययावत ज्ञान आणि बदलत्या उद्योगात सुसंगत राहण्यासाठी खास ई-लर्निंग कोर्सेस उपलब्ध करून देत आहे.
WOARCHITECT प्लॅटफॉर्म हा एक हेतुपूर्ण प्लॅटफॉर्म आहे जो आर्किटेक्ट्सना करिअर मार्गदर्शन, नोकरीच्या संधी, कौशल्यवर्धन कार्यक्रम आणि एक सशक्त व्यावसायिक नेटवर्क याच्या माध्यमातून सक्षम बनवतो. हा एक ‘वन-स्टॉप’ इकोसिस्टम आहे जो विद्यार्थी आणि व्यावसायिक आर्किटेक्ट्सना शिकण्याची संसाधने, मार्गदर्शन, आणि व्यावसायिक भागीदाऱ्या यांशी जोडतो.